Er zou meer actie moeten worden ondernomen om buitenwerkers te beschermen tegen overmatige blootstelling aan UV-straling door de zon. Deze blootstelling – vaak op tijden dat de zonkracht het sterkst is – geeft namelijk een verhoogd risico op het ontstaan van huidkanker, de in Nederland meest voorkomende en snelst stijgende vorm van kanker. Mensen die gedurende een (lange) tijd van hun leven overdag meer tijd buiten doorbrengen lopen logischerwijs méér risico op het krijgen van huidkanker.
Verhoogd risico op huidkanker voor buitenwerkers
Huidkanker is met afstand de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland en komt vaker voor dan borstkanker, darmkanker, longkanker en prostaatkanker bij elkaar opgeteld. Voor de komende jaren wordt een verdere toename (+45%) verwacht, naar ruim 99.000 nieuwe huidkankerpatiënten in 2032.
Ongeveer 486.000 buitenwerkers in Nederland
Er zijn geen exacte data voor het aantal buitenwerkers in Nederland. Onderzoeker dr. Anne Keurentjes komt op basis van CBS-data tot een schatting van zo’n 486.000, circa 5% van de totale Nederlandse beroepsbevolking. Dat percentage komt redelijk overeen met het in de Duitse richtlijn ‘Prävention von Hautkrebs’ genoemde aantal van 2,4 miljoen buitenwerkers, daar gedefinieerd als mensen die tenminste 60% van de werktijd buiten werken.
Ze verwijst in haar proefschrift ‘Early detection and prevention of occupational skin cancer’ naar systematische reviews die in vergelijking met de algemene bevolking, voor buitenwerkers een verhoogd risico vonden van respectievelijk 43% voor basaalcelcarcinoom en 77% voor plaveiselcelcarcinoom en actinische keratose (mogelijk voorstadium van plaveiselcelcarcinoom).
UV-straling onomstotelijk kankerverwekkend
Huidkanker zorgt niet alleen voor persoonlijk leed, maar ook voor hoge maatschappelijke kosten. Een land als Australië is om bovengenoemde redenen al jaren actief met bescherming van buitenwerkers, bijvoorbeeld in het kader van het bekende SunSmart-programma.
Dichterbij huis, in Duitsland, zijn werkgevers sinds 2019 verplicht de blootstelling van hun werknemers aan UV-straling te inventariseren, voldoende beschermingsmiddelen aan te bieden en elke buitenwerker iedere drie jaar een consult bij de bedrijfsarts aan te bieden.
Het ‘Europe’s Beating Cancer Plan’ noemt bescherming tegen blootstelling aan UV-straling in één adem met ‘reducing exposure to hazardous substances’. Eerder bestempelde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) UV-straling als ‘onomstotelijk bewezen kankerverwekkend’, qua gezondheidsrisico vergelijkbaar met asbest. Het RIVM sprak over UV-straling als ‘a very prominent environmental toxic agent’.
In Nederland pleit het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de ‘Hoofdlijnennota Arbovisie 2040’ voor méér focus op preventie:
Preventie vraagt inzet op meer punten dan alleen verzuimbegeleiding van zieke werknemers. Er is meer nodig aan de voorkant van het proces. Werkgevers en opdrachtgevers kunnen bijvoorbeeld een belangrijke rol spelen door het stellen van eisen aan een gezonde en veilige uitvoering van het werk.
Zo voert SZW beleid op het gebied van gevaarlijke stoffen om beroepsziekten te voorkomen. Het is essentieel dat bescherming tegen UV-straling van de zon daarbij óók prominent aandacht krijgt.
Huidkanker is een beroepsziekte
Het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB) (h)erkent dat kwaadaardige huidgezwellen (huidkanker) het gevolg zijn van langdurige blootstelling aan ultraviolet licht, bijvoorbeeld bij mensen die veel in de buitenlucht werken. Het kent dan ook een registratierichtlijn ‘werkgebonden huidmaligniteiten’. Toch kwamen er in 2021 slechts twaalf meldingen van werkgerelateerde kanker (waaronder huidkanker) binnen.
Het rapport Beroepsziekten in cijfers vermeldt daarbij eerlijkheidshalve dat ‘op basis van wetenschappelijke literatuur blijkt dat slechts 0,5% van het aantal beroepskankers gemeld wordt’.
Een andere belangrijke factor hierbij is dat huidkanker zich vaak pas op latere leeftijd, ná de jarenlange deelname aan het arbeidsproces manifesteert. Zo is circa 12% van degenen die een nieuwe diagnose plaveiselcelcarcinoom krijgen op moment van diagnose jonger dan 65 jaar, lange tijd de pensioengerechtigde leeftijd.
Ook bij het merendeel van de andere 88% die de diagnose krijgen is de onderliggende huidschade daarvóór ontstaan.
UV-straling is geen vanzelfsprekend aandachtspunt
De op basis van de Arbowet verplichte Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E) biedt onvoldoende houvast. Iets meer dan de helft (55%) van de bedrijven beschikt over een RI&E. (Bron: TNO Arbobalans). Bij de wel aanwezige RI&E’s is (bescherming tegen) UV-straling geen vanzelfsprekend aandachtspunt.
Bij het aanbieden van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) zijn bijvoorbeeld veiligheidshelmen of -schoenen veel meer ingeburgerd dan UV-werende kleding en/of zonnebrandcrème. Bovendien zijn PBM’s volgens de Arbowet pas het sluitstuk van een bredere arbeidshygiënische strategie. Voor het werken met gevaarlijke stoffen is dit vertaald als de STOP-strategie, met achtereenvolgens:
- Substitutie: vervangen van gevaarlijke stof door een niet of minder gevaarlijke stof
- Technische maatregelen: technische maatregelen die helpen om blootstelling te voorkomen
- Organisatorische maatregelen: werkafspraken die helpen om blootstelling te voorkomen en minder medewerkers worden blootgesteld
- Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s)
De strategie gebiedt een volgorde in het nemen van maatregelen. Dus de eerste actie is gericht op het vervangen van de stof en als laatste stap komt het beschikbaar stellen van persoonlijke beschermingsmiddelen in beeld, nadat eerst technische en organisatorische maatregelen zijn genomen. Preventieve maatregelen in de fysieke omgeving, zoals technische en organisatorische beschermingsmaatregelen, zijn hierbij superieur aan persoonlijke maatregelen.
Lichtpuntjes in huidkankerpreventie voor buitenwerkers
Gelukkig zijn er ook lichtpuntjes. In tenminste twee cao’s (voor dakdekkers sinds 2019, voor bouw en infra sinds 2021) zijn het aanbieden (door werkgevers) en het gebruiken (door werknemers) van persoonlijke zonbeschermingsmiddelen verplicht. En nog dit jaar start het Ministerie van VWS een grote publiekscampagne huidkankerpreventie, met onder andere buitenwerkers als één van de doelgroepen.
Beeld: Unsplash