Op 17 januari jl. lanceerde het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) de Nederlandse Kankeratlas, een belangrijke hulpbron voor gemeenten en GGD’en om lokaal c.q. regionaal gezondheidsbeleid te ondersteunen. Op de interactieve atlas is te zien dat er in veel gebieden nóg meer huidkanker voorkomt dan gemiddeld in Nederland. De verontrustende cijfers onderstrepen de urgentie van een effectieve aanpak op het gebied van huidkankerpreventie. KWF Kankerbestrijding besloot naar aanleiding van de publicatie om financiering beschikbaar te stellen voor nieuwe preventieprojecten in gebieden waar (huid)kanker meer voorkomt dan verwacht.
Kankeratlas onderstreept urgentie lokale en regionale huidkankerpreventie
Huidkanker is de meest voorkomende kankersoort in Nederland. In 2017 was het aantal nieuwe diagnoses bijna 67.000, méér dan de helft (52%) van het totaal aantal nieuwe kankerdiagnoses (IKNL, 2019). Een verviervoudiging van het jaarlijks aantal nieuwe huidkankerpatiënten vanaf de start van de Nederlandse Kankerregistratie in 1989, en het einde van de explosieve stijging is nog niet in zicht. Het rapport ‘Kanker in 2032’ (IKNL, 2022) voorspelt voor 2032 bijna 100.000 nieuwe huidkankerdiagnoses. Dit zorgt voor grote druk op de bemensbaarheid en betaalbaarheid, en daarmee ook op de kwaliteit van de toekomstige huidkankerzorg.
De Nederlandse Kankeratlas toont hoe vaak bepaalde kankersoorten ergens voorkomen (incidentie). Per regio, gebaseerd op de eerste drie cijfers van een postcode, geeft de online atlas aan of het aantal diagnoses van een bepaalde kankersoort hoger of lager is dan wat we verwachten op basis van het Nederlands gemiddelde.
Kankeratlas toont veel variatie huidkanker in Nederland
Met in de periode 2011 t/m 2020 gemiddeld 10.583 diagnoses per jaar, is plaveiselcelcarcinoom (PCC) de op één na meest voorkomende vorm van huidkanker.
Plaveiselcelcarcinoom in de Nederlandse Kankeratlas
Het meest opvallende is dat in gebieden in Zuid-Holland en Zeeland aan de kust het aantal diagnoses PCC veel hoger is dan verwacht op basis van het Nederlands gemiddelde. Ook in sommige gebieden in Noord-Limburg en (met name onder vrouwen) in het westen van Friesland is het aantal diagnoses hoger dan verwacht.
De ná PCC meest voorkomende vorm van huidkanker is melanoom, tevens de meest agressieve vorm van huidkanker, met in periode 2011 t/m 2020 gemiddeld 6.116 diagnoses per jaar.
Het meest opvallend hier is dat in Noord-Holland het aantal diagnoses veel hoger is dan verwacht op basis van het Nederlands gemiddelde. Ook aan de kust in Zuid-Holland en Zeeland is het aantal diagnoses veel hoger dan verwacht. Opvallende uitzonderingen hierop zijn de grote steden (Den Haag, Rotterdam en Amsterdam) waar het aantal diagnoses juist lager is dan verwacht. Andere gebieden waar het aantal diagnoses wel nog hoger is zijn de omgeving van Amersfoort, rond de stad Groningen en Zuidwest-Friesland.
Melanoom in de Nederlandse Kankeratlas
Voor de meest voorkomende vorm van huidkanker (basaalcelcarcinoom, BCC) legde de Nederlandse kankerregistratie (NKR) tot 2016 alleen gegevens vast in de regio Noord-Brabant en Noord-Limburg en moest voor landelijke incidentiegegevens geëxtrapoleerd worden op basis van de bevolkingsopbouw. Omdat de Kankeratlas uitgaat van incidentiegegevens vanaf 2011 (t/m 2020) is BCC niet hierin meegenomen.
Wat beleidsmakers kunnen doen
Om het stijgend aantal huidkankerdiagnoses een halt toe te roepen presenteerde de Stuurgroep Huidkankerzorg Nederland april 2021 het Nationaal Actieplan Huidkanker (NAH). Het NAH zet vooral in op effectieve primaire preventie als meest fundamentele aanpak om de problemen m.b.t. de ‘houdbaarheid’ van zorg op te lossen. Gaan voor verandering van zongedrag en zonnebankgebruik en het daarmee voorkómen van huidkanker.
Bevorder kennis over veilig zongedrag
Een eerste belangrijke pijler onder zo’n aanpak is de voorgestelde jaarlijkse campagne om doelgroepen (risicogroepen als kinderen/jongeren, buitensporters, buitenwerkers, zonnebankgebruikers) bewust te maken van de risico’s van hun gedrag, mogelijke gedragsalternatieven aan te bieden, en zo te bevorderen dat primaire doelgroepen een geïnformeerde (gedrags)keuze kunnen maken. Het Ministerie van VWS kondigde oktober 2022 een dergelijke ‘grote publiekscampagne’ ter preventie van huidkanker aan. Deze moet zorgen voor méér kennis bij burgers van veilig zongedrag, méér toepassing van veilig zongedrag, minder zonverbrandingen om zo de huidkankerincidentie op termijn terug te dringen.
Faciliteer verstandig zongedrag
Een tweede voorgestelde pijler van het NAH betreft maatregelen om uitvoering van ‘verstandig’ gedrag te bevorderen (maak de gezonde keuze de gemakkelijkste keuze). Gemeenten kunnen hier een belangrijke rol bij spelen.
Mogelijke voorbeelden:
- zorg voor optimale (groene) schaduwcreatie op en/of rond parken, speeltuinen, (speel)pleinen, straten, sportvelden, openluchtzwembaden en/of andere recreatieplekken (zoals bijvoorbeeld festivalterreinen)
- zorg in verschillende settingen, zoals kinderopvang, scholen, recreatieve buitenplekken voor (gratis) beschikbaarheid van goede zonbeschermingsmiddelen
Een aantal gemeenten pakt deze rol al op door – in het kader van het lokaal gezondheidsbeleid – gratis zonnebrandcrème aan inwoners en bezoekers ter beschikking te stellen. In de meeste gemeenten geldt dit in eerste instantie als proefperiode. Later zal worden bekeken of – met de stijgende zomerse temperaturen – deze dienst tot de vaste gemeentelijke taken wordt gerekend.
Dien een preventieproject in voor subsidie
KWF Kankerbestrijding wil (huid)kankerpreventie stevig ondersteunen. Naar aanleiding van lancering van de Kankeratlas kunnen GGD’en een plan indienen voor subsidie van een preventieproject. Het gaat om drie soorten kanker waar preventieprojecten succesvol kunnen zijn, waaronder huidkanker. Het betreft meerjarige praktijkprojecten die zich richten op de implementatie van interventies en (beleids)maatregelen voor (huid)kankerpreventie. De projectaanvraag dient gebaseerd te zijn op een analyse van de lokale/regionale incidentie.